Chúng ta thường không mấy khi để ý đến bộ định tuyến (router) của mình cho đến khi cảm thấy mạng Wi-Fi chậm đi đáng kể. Khi một router mới được mua về, chiếc router cũ như ASUS RT-AC66U của tôi có thể chỉ nằm yên một góc. Tuy nhiên, trong vài năm qua, tôi đã khám phá nhiều cách để tái sử dụng router cũ, từ biến nó thành một VPN router cho đến một máy chủ web chạy các ứng dụng tự host. Quá trình này không hoàn toàn là “cắm và chạy”, nhưng việc cài đặt các firmware tùy chỉnh đã mang lại “cuộc sống thứ hai” cho chiếc router già cỗi. Mặc dù yêu cầu một chút tìm tòi và mày mò, sự hỗ trợ từ tài liệu và cộng đồng đã giúp tôi học hỏi được rất nhiều.
Một trong những điều tôi nhận ra là tuổi thọ trung bình của một router thường là khoảng năm năm. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể tận dụng router cũ thêm vài năm nữa với vai trò làm một điểm truy cập (Access Point) hoặc thậm chí là một bộ mở rộng sóng Wi-Fi (Wi-Fi extender) hiệu quả. Bạn muốn biết thêm chi tiết? Dưới đây là tất cả những kinh nghiệm tôi đã đúc kết được khi tái sử dụng router cũ trong mạng gia đình của mình.
Tủ mạng chứa các thiết bị mạng trong một hệ thống gia đình
Lựa Chọn Chế Độ Tái Sử Dụng Router Cũ Phù Hợp
Tầm quan trọng của việc lựa chọn đúng
Bạn cần xác định rõ mục đích khi tái sử dụng router cũ trong hệ thống mạng hiện có. Nó có thể là để tăng cường tín hiệu Wi-Fi, hoặc trở thành một bộ chuyển mạch mạng (network switch) tạm thời cho hệ thống máy chủ cá nhân (home lab) của bạn. Việc biến nó thành một bộ lặp sóng không dây (wireless repeater) đơn giản là khá dễ dàng, nhưng đối với tôi, nó đã làm giảm ít nhất 50% tốc độ và hiệu suất mạng. Vì vậy, hãy tránh đặt router ở những nơi quá xa bộ định tuyến chính, như tầng hầm sâu hoặc bị cản bởi tường dày, vật cản kim loại vì chúng sẽ làm suy yếu tín hiệu không dây.
Để có hiệu suất đáng tin cậy hơn, bạn có thể biến router cũ thành một Access Point. Tuy nhiên, cách này đòi hỏi tôi phải kéo một sợi cáp LAN dài từ router chính. Do tôi sở hữu hai router ASUS, tôi đã liên kết chúng lại để tạo ra một hệ thống AiMesh, mang lại trải nghiệm chơi game và hiệu suất mạng tốt hơn. Nếu các router của bạn đạt chứng nhận EasyMesh, bạn cũng có thể may mắn kết nối chúng theo cách tương tự.
Chuẩn Bị Firmware Cho Router Cũ: Khi Nào Là Quá Cũ?
Tầm quan trọng của firmware tùy chỉnh và bảo mật
Trước khi bật lại router cũ, hãy kiểm tra các bản cập nhật firmware và vá lỗi bảo mật có sẵn. Nếu router của bạn đã ít nhất năm năm tuổi, khả năng cao là bạn sẽ không tìm thấy bất kỳ bản cập nhật firmware gần đây nào từ nhà sản xuất, trừ khi đó là một mẫu router cao cấp từ thời trước. Trong trường hợp này, hãy tìm hiểu xem liệu một trong các tùy chọn firmware tùy chỉnh như DD-WRT, OpenWRT, ASUSWRT-Merlin hoặc Fresh Tomato có hỗ trợ router của bạn hay không. Các bản build mới của những firmware tùy chỉnh này thường được cộng đồng kiểm tra kỹ lưỡng và bao gồm các bản cập nhật bảo mật quan trọng, đặc biệt cho các router đã bị hãng sản xuất coi là EOL (End of Life – hết vòng đời hỗ trợ). Nếu router của bạn do nhà cung cấp dịch vụ Internet (ISP) cung cấp, bạn có thể sẽ gặp khó khăn hơn. Hầu hết các hãng cũng không vá lỗi bảo mật trên các router đời cũ.
Giao diện firmware tùy chỉnh FreshTomato trên bộ định tuyến ASUS RT-AC66U
Bạn sẽ cần tìm kiếm và sàng lọc thông qua cơ sở dữ liệu khổng lồ về các mẫu router được hỗ trợ trên các trang web firmware tùy chỉnh tương ứng. Việc flash firmware tùy chỉnh thường khá dễ dàng. Nhưng ngay cả khi nó không hoạt động như mong đợi, luôn có rất nhiều tài liệu và hỗ trợ cộng đồng trên các diễn đàn để giúp bạn “hồi sinh” chiếc router của mình.
Đánh Đổi Giữa Tốc Độ Và Hiệu Suất Với Router Cũ
Thực tế hiệu năng với phần cứng và công nghệ cũ
Ngay cả khi bạn sở hữu điện thoại hoặc máy tính mới nhất, bạn cũng khó có thể đạt được tốc độ truyền dữ liệu như những gì router cũ đã từng hứa hẹn. Công nghệ không dây của nó có thể đã vài thế hệ lỗi thời. Tuy nhiên, bạn vẫn có thể biến chiếc router cũ của mình thành một VPN router với firmware tùy chỉnh. Điều này sẽ giúp bảo vệ tất cả các thiết bị trong mạng đó mà không cần cài đặt ứng dụng VPN riêng lẻ trên từng điện thoại hoặc máy tính.
Người dùng đang cầm điện thoại thông minh chạy ứng dụng kiểm tra tốc độ mạng
Tôi nhận thấy rằng việc tải xuống tập tin, cập nhật ứng dụng và phần mềm mất nhiều thời gian hơn so với mạng chính của tôi. Điều này là do những hạn chế về phần cứng và công nghệ trong firmware. Ví dụ, việc truyền tập tin bằng cách chia sẻ qua Samba (SMBv2) đôi khi rất chậm và router có thể nóng lên hoặc bị treo.
Giảm Tắc Nghẽn Và Tối Ưu Mạng Với Router Cũ
Tối ưu hóa cho môi trường mạng bận rộn
Tái sử dụng router cũ để mở rộng phạm vi không dây của mạng là một con dao hai lưỡi. Ngoài việc bị giảm hiệu suất, nó còn có thể làm tăng lượng “trao đổi dữ liệu” không mong muốn từ hàng trăm thiết bị IoT (Internet of Things) và các thiết bị Wi-Fi khác trong nhà bạn và cả nhà hàng xóm. Tôi nhận thấy rằng các thiết bị thông minh chạy hàng trăm truy vấn DNS mỗi phút trên toàn mạng, một số trong đó không hề an toàn.
Người dùng đang cấu hình router đã cài firmware DD-WRT qua laptop
Để giảm tắc nghẽn mạng, tôi đã quyết định loại bỏ các thiết bị không sử dụng thường xuyên và điều chỉnh các tính năng Quality of Service (QoS) để ưu tiên những thiết bị cần thiết. Một mẹo nhỏ bạn có thể áp dụng là ẩn hoàn toàn tên SSID và chia sẻ thông tin đăng nhập Wi-Fi thủ công hoặc qua mã QR, giống như cách bạn thiết lập mạng khách (guest network). Bằng cách này, mạng của bạn sẽ không xuất hiện trên các thiết bị của hàng xóm hoặc khách truy cập.
Xây Dựng Mạng Khách Riêng Biệt (Guest Network) Với Router Cũ
Bảo vệ mạng chính khỏi truy cập không mong muốn
Tình hình trở nên khó xử khi bạn bè phát hiện ra các máy chủ lưu trữ mạng (NAS) và ứng dụng tự host (self-hosted apps) mà tôi đã thiết lập trên mạng chính. Đó là lúc tôi quyết định bật chiếc router cũ đó lên để thiết lập mạng khách. Rất tiếc, không phải tất cả các router cũ đều cung cấp chức năng này. Bạn có thể flash một firmware tùy chỉnh (đang được phát triển tích cực) lên router cũ để trang bị khả năng tạo mạng khách chuyên dụng. Ngoài ra, hầu hết các router cũ không hỗ trợ tính năng VLAN, và firmware tùy chỉnh có thể giúp ích.
Màn hình điện thoại hiển thị cài đặt mạng khách (Guest Network) trên router TP-Link BE800
Ví dụ, tôi đã sử dụng firmware tùy chỉnh Fresh Tomato để tạo một Giao diện Không dây Ảo (Virtual Wireless Interface) để nhóm nhiều thiết bị và cách ly một số thiết bị khác nhằm cải thiện hiệu suất mạng. Việc này khá phức tạp vì các firmware tùy chỉnh khác nhau sẽ có các cài đặt đặc trưng và đòi hỏi một chút công sức tìm hiểu.
Tóm Lược Kinh Nghiệm: Tận Dụng Router Cũ Có Đáng Giá?
Bạn muốn mở rộng vùng phủ sóng Wi-Fi ra hiên nhà hoặc sân sau? Những chiếc router cũ có thể làm rất tốt nhiệm vụ này để tăng cường khả năng phát sóng mạng của bạn. Bạn sẽ dễ dàng đạt được một trải nghiệm đủ hài lòng, ngay cả với một router đời cũ. Tuy nhiên, sự không tương thích với các thiết bị và tiêu chuẩn mới hơn sẽ là điều rõ ràng.
Việc thiếu các tính năng bảo mật và các lỗ hổng tiềm ẩn không được vá lỗi là một mối lo ngại lớn, đặc biệt khi các router tiêu dùng thường không được chú trọng đủ về bảo mật. Mặc dù phần cứng đã lỗi thời, tôi vẫn có thể khiến nó hoạt động, cung cấp tốc độ chấp nhận được và hiệu suất đủ dùng. Điều này có thể đòi hỏi phải tinh chỉnh nhiều cài đặt để nó tương thích với các thiết bị mới hơn. Để tăng cường bảo mật, tôi đã tắt UPnP, cùng với một số cài đặt khác. Bạn cũng có thể “phủi bụi” chiếc router cũ của mình và tận dụng nó, nhưng hãy lập một kế hoạch cụ thể trước khi bật nguồn thiết bị nhé!
