Vào đầu những năm 90, cụm từ “Doom clone” (bản sao của Doom) không hề mang nghĩa xúc phạm. Ngược lại, đó là một dấu hiệu của sự công nhận — minh chứng cho việc bạn đang cầm trên tay một tựa game đẫm máu, bùng nổ và cực kỳ vui nhộn. Chắc chắn, Wolfenstein 3D ra đời trước Doom và đã đặt nền móng kỹ thuật, nhưng Doom? Đó mới chính là Vụ Nổ Lớn. Nó không phải là game bắn súng góc nhìn thứ nhất (FPS) đầu tiên, nhưng chắc chắn là tựa game FPS đầu tiên bùng nổ mạnh mẽ. Trong nhiều năm sau đó, bất kỳ trò chơi nào dám đi theo con đường hành động nhanh, né tránh liên tục, bắn quái vật dữ dội đều được gọi là “Doom clone”, dù tốt hay xấu.
Tuy nhiên, không phải tất cả các “Doom clone” đều là những bản sao chép đơn thuần. Một số trong số chúng đã tự tạo nên sự khác biệt với phong cách, nội dung và tiếng nói riêng. Chúng đã thử nghiệm với thiết kế màn chơi, yếu tố chiều cao (verticality), tông màu và cơ chế theo những cách khiến bạn phải chú ý và thốt lên, “Đây thực sự khác biệt.” Đây là những tựa game có thể tương đồng về cơ chế với Doom, nhưng chúng đã mở đường vào thể loại này thông qua một đặc điểm độc đáo và cắm lá cờ riêng, vững vàng đứng trong cái bóng của người hùng xanh lá cây đến từ Sao Hỏa.
Doom Slayer đứng trước cổng địa ngục với đầu lâu khổng lồ, tượng trưng cho game FPS Doom kinh điển
Wolfenstein 3D: Người Mở Đường Cho Thể Loại FPS
Cha đẻ của thể loại bắn súng góc nhìn thứ nhất đặt nền móng
Hãy bắt đầu với cha đẻ nguyên thủy của thể loại FPS hỗn loạn. Trước Doom, có Wolfenstein 3D — tựa game đã đặt nền móng và định hình thể loại này một cách rõ ràng đầu tiên. Nó không có tính năng ngắm bắn theo chiều dọc hay ánh sáng phức tạp, nhưng Wolf 3D chẳng bao giờ cần đến những thứ đó. Nó có tốc độ, súng ống, hành lang mê cung, các khu vực bí mật chứa đầy kho báu và vũ khí, cùng những tên Quốc xã pixel đang chờ bị bắn hạ. Wolf 3D là tựa game đã biến việc di chuyển ngang (strafing) thành phản xạ tự nhiên cho cả một thế hệ game thủ — nếu bạn ngừng di chuyển, bạn đã chết.
Mặc dù về mặt kỹ thuật, Wolf 3D còn nguyên thủy hơn Doom, nhưng nó mang tính cách mạng. Đó là lần đầu tiên chúng ta thấy các sprite 2D trông hiệu quả và chân thực đến thế nào trong không gian 3D, và lối chơi “chạy nhanh, bắn nhanh hơn” đã ra đời ngay tại đó. Tôi vẫn còn nhớ lần đầu tiên mở được một bức tường bí mật khi anh trai tôi bảo rằng đó là điều có thể làm trong game. Âm thanh cộc cộc của đá, cùng với cảm giác phấn khích khi tìm thấy một kho đạn ẩn sau nó. Wolfenstein 3D có thể không có lượng người hâm mộ cuồng nhiệt như Doom một năm rưỡi sau đó, nhưng nó đã giành được vị thế của mình bằng cách làm điều đó đầu tiên. Không có Wolfenstein 3D, không có Doom — không cần bàn cãi.
Hình ảnh sản phẩm của game Wolfenstein 3D, tựa game FPS đặt nền móng cho thể loại bắn súng góc nhìn thứ nhất
Powerslave: Tiên Phong Phong Cách Metroidvania Trong FPS
Một Metroidvania trước khi phong cách này trở nên phổ biến
Có hai phiên bản của Powerslave (hoặc Exhumed, tùy thuộc vào nơi bạn chơi). Có phiên bản PC/DOS tiêu chuẩn, về cơ bản là một “Doom clone” thông thường với lớp vỏ sa mạc. Mặt khác, phiên bản Sega Saturn lại hoàn toàn khác biệt. Các đền thờ Ai Cập cổ đại, những ngôi mộ rùng rợn, xác ướp và quái vật — tất cả được gói gọn trong một cấu trúc phi tuyến tính, nơi bạn nhận được các sức mạnh và kỹ năng mới qua quá trình chơi để quay lại và tiếp cận các khu vực bị khóa trước đó. Powerslave đã có những đặc điểm và yếu tố Metroidvania trước khi phong cách này trở nên thịnh hành.
Điều vẫn còn đáng kinh ngạc về tựa game này là tham vọng của nó vào thời điểm đó (phiên bản Sega Saturn). Nó được chiếu sáng đẹp mắt, giàu không khí và đầy thử thách — các khả năng mở khóa mang lại cảm giác ý nghĩa. Thay vì nhặt một thẻ khóa để mở cửa, bạn nhận được các sức mạnh thay đổi toàn bộ hệ thống di chuyển hoặc khám phá của mình. Ngày nay, PowerSlave Exhumed của Nightdive là phiên bản bạn nên chơi — một bản remaster xuất sắc, kết hợp những điểm hay nhất của phiên bản Saturn và DOS thành một gói gọn gàng, hiện đại. Nếu bạn chưa từng chơi viên ngọc quý này, hãy trải nghiệm ngay lập tức — nếu có một tựa game từ kỷ nguyên đó thực sự xứng đáng được làm lại, thì đó chính là PowerSlave.
Ảnh chụp màn hình game Powerslave Exhumed, thể hiện không khí Ai Cập cổ đại và yếu tố Metroidvania
Duke Nukem 3D: Sự Nổi Loạn Đầy Cá Tính Của Dòng Game Bắn Súng
Làm mọi thứ Doom đã làm, nhưng với nhiều phong cách hơn
Duke Nukem 3D đã khiến Doom Marine trông như một cậu bé hát thánh ca (trong một thời gian). Đây là một tựa game mà nhân vật chính toát lên cá tính và trở thành một biểu tượng văn hóa đại chúng. Duke thô tục, tự tin và là hiện thân của một anh hùng hành động cường điệu như anh ta được tạo ra để châm biếm. Thế giới của anh ta là một sự phản ánh của sự hỗn loạn đó — câu lạc bộ thoát y, người ngoài hành tinh, quái vật đột biến và súng săn giấu sau máy bán soda. Khi còn nhỏ chơi trên một chiếc PC cũ kỹ, tôi rõ ràng nhớ đã vội tắt màn hình khi những vũ công ăn mặc hở hang xuất hiện… và sau đó bật lại khi “sạch đường”.
Tuy nhiên, Duke Nukem không chỉ có cá tính. Về mặt cơ chế, trò chơi này chặt chẽ hơn Doom ở nhiều khía cạnh — yếu tố chiều cao nhiều hơn, tương tác môi trường cao hơn và chiều sâu chiến thuật lớn hơn trong cách bạn tiếp cận các khu vực chiến đấu. Các jetpack, mìn laser kích hoạt và súng thu nhỏ trong game đã thêm một lớp hỗn loạn khiến mỗi màn chơi đều mang lại cảm giác mới mẻ. Gọi Duke Nukem là một “Doom clone” thực sự là một sự đánh giá thấp. Thay vào đó, nó là một cuộc nổi loạn toàn diện chống lại mọi thứ im lặng và nghiêm túc trong các game bắn súng. Duke Nukem 3D đã lấy bản thiết kế của Doom, phun sơn graffiti lên nó, đốt cháy nó và dùng nó để mồi xì gà của mình.
Nhân vật Duke Nukem với kính râm và súng, đại diện cho game bắn súng Duke Nukem 3D đầy cá tính và hành động
Rise of the Triad: Sự Điên Rồ Đầy Hài Hước Và Độc Đáo
Tựa game này biết mình là bản sao, và đã tận dụng điều đó
Rise of the Triad mang lại cảm giác như một giấc mơ sốt khi tôi lần đầu chơi bản remaster DOS của nó. Bạn chọn một trong năm đặc vụ khác nhau, mỗi người có chỉ số máu, tốc độ và sát thương riêng. Bạn chiến đấu với những kẻ thù là con người được số hóa thay vì quái vật pixel — những kẻ thù này thực chất chỉ là các nhà phát triển đang mỉm cười và giả vờ bị thổi bay, gợi nhớ về thời kỳ mà những hạn chế ngân sách không thực sự quan trọng, và những người như Sam Lake chỉ đơn giản là cho mượn khuôn mặt của mình cho các nhân vật để game của họ được phát triển. Rise of the Triad có một cá tính đặc biệt, hài hước một cách khó tin, giống như một bộ phim hành động cường điệu được nhét vào một chiếc đĩa mềm. Kỳ lạ, tham vọng và vui nhộn hơn nhiều so với những gì nó đáng có, Rise of the Triad là một “Doom clone” từ đầu đến cuối, nhưng nó được tha thứ rất nhiều vì sự vui nhộn đáng kinh ngạc của mình.
Điều thực sự làm nên sự khác biệt của tựa game này là nỗi ám ảnh với điểm số và các vật phẩm tăng sức mạnh. Bạn sẽ thu thập các token điểm số lơ lửng trong khi né tránh những quả cầu lửa và xé xác kẻ thù thành từng mảnh, với mọi thứ trong game đều nổ tung, đến mức bạn sẽ trở nên chai sạn với cảnh tượng máu me. Bạn nổ. Chúng nổ. Ngay cả các linh mục trong game cũng nổ. Kết hợp điều đó với yếu tố chiều cao mà các nhà phát triển đã thêm vào, bạn có một thứ rất khác biệt so với Doom về mặt cá tính, đến mức không thể bỏ qua. Nó có thể không đạt đến đỉnh cao văn hóa như những người cùng thời, nhưng nó chắc chắn đã tạo ra một phân khúc riêng, và bản remaster Ludicrous Edition của nó là cách hoàn hảo để trải nghiệm nó ngày nay.
Ảnh bìa game Rise of the Triad: Ludicrous Edition, một tựa game FPS cổ điển với lối chơi hài hước và tốc độ cao
Heretic & Hexen: FPS Đồ Họa Huyền Ảo Với Chiều Sâu Mới
Hexen đặc biệt nổi bật như một cách tiếp cận mới lạ cho công thức của Doom
Cả hai tựa game này đều rõ ràng là Doom về mặt kỹ thuật — cùng engine, cùng tốc độ di chuyển nhanh, cùng nhà phát hành, và thậm chí cùng sự điên cuồng chạy và bắn. Tuy nhiên, chúng đã thay thế cưa máy và súng shotgun bằng quyền trượng, tia sét và sách cổ. Lấy bối cảnh một thế giới giả tưởng đen tối, Heretic mang công thức FPS tương tự từ Doom đến với các pháp sư sử dụng phép thuật, đẩy mọi thứ lên một tầm cao mới. Trong phần tiếp theo Hexen, bạn chọn từ ba lớp nhân vật có thể chơi được — chiến binh, tu sĩ và pháp sư — mỗi người có vũ khí và cách tiếp cận riêng. Bạn có thể chọn giữ khoảng cách và tung phép, hoặc xông thẳng vào, với chùy và nắm đấm sẵn sàng. Hoặc, bạn có thể tìm một điểm cân bằng ở lớp tu sĩ.
Tuy nhiên, thiết kế màn chơi của Hexen phức tạp hơn nhiều so với Doom. Bạn sẽ mở khóa các khu vực mới trong các bản đồ cũ bằng chìa khóa hoặc khả năng mà bạn có được hàng giờ sau đó, thay vì chỉ tìm và nhặt thẻ khóa cho cánh cửa tiếp theo. Giao tranh trong game vẫn rất dữ dội, nhưng trong Heretic, nó đi kèm với phép thuật, ma thuật và thánh vật. Đây là một tiền thân của công thức Souls, chỉ là sớm hơn hai thập kỷ và được kết hợp với một game bắn súng góc nhìn thứ nhất.
Blood: Ông Hoàng Của Engine Build Và Phong Cách Kinh Dị Cổ Điển
Và bản remaster Fresh Supply của nó là sản phẩm KEX engine tốt nhất
Không có gì bí mật khi Blood là “Doom clone” yêu thích của tôi, đồng thời là game DOS yêu thích của tôi. Không, không chỉ vì những xô máu me và yếu tố kinh dị hài hước — đó là diễn xuất khó quên của Stephan Weyte trong vai Caleb. Anh ấy cũng tình cờ lồng tiếng cho Captain Claw, nhân vật chính từ một trong những game platformer yêu thích nhất mọi thời đại của tôi. Caleb là một nhân vật tỉnh dậy sau nhiều thế kỷ với mối thù chống lại một con quỷ đã lừa anh ta dẫn dắt một giáo phái và sau đó phản bội anh ta. Tuy nhiên, giờ đây, anh ta đầy rẫy những câu thoại dí dỏm mà chỉ anh ta mới thấy buồn cười. Hãy nghĩ đến Ash từ Evil Dead, nhưng ác độc hơn, bất tử và có một khiếu hài hước bệnh hoạn — Blood biết mình thật lố bịch, và nó tận hưởng điều đó.
Về mặt cơ chế, Blood đã làm mọi thứ đúng đắn. Các loại vũ khí đều quái dị — một khẩu súng bắn pháo sáng, những thanh thuốc nổ không giới hạn, một con búp bê voodoo và một cái đinh ba khi bạn muốn đối mặt trực tiếp với lũ quỷ và tín đồ. Kẻ thù nhanh nhẹn, ồn ào và đông đảo, và thiết kế màn chơi đầy sáng tạo và giàu không khí. Và giờ đây, nhờ bản remaster đáng kinh ngạc của Nightdive, Fresh Supply, không có lý do gì để bỏ lỡ nó. Đây là cách tốt nhất để chơi một trong những tựa game Build-engine hay nhất từng được tạo ra. Trong số tất cả các bản remaster mà chúng ta đã nhận được cho các tựa FPS cổ điển, đây là bản đã thực hiện một cách tốt nhất.
Ảnh chụp màn hình game Blood: Fresh Supply, nổi bật với nhân vật Caleb và đồ họa kinh dị, hành động
Những “Bản Sao” Này Đã Đứng Vững Qua Thử Thách Của Thời Gian
Nếu bạn muốn khám phá lại kỷ nguyên của các “Doom clone”, hãy bắt đầu với những tựa game này. Chúng ta hãy gọi chúng là “huyết thống” thay vì “bản sao”.
Hầu hết các “Doom clone” đều bị lãng quên theo thời gian, và có lý do chính đáng. Những tựa game như CyberMage, TekWar, Blake Stone và Corridor 7 đã cố gắng kiếm tiền từ công thức của Doom, nhưng thiếu đi linh hồn, phong cách hoặc khả năng tồn tại lâu dài. Mặt khác, những trò chơi như Blood và PowerSlave đã tự tạo ra bản sắc riêng, tìm thấy lượng khán giả riêng và đứng vững qua thử thách của thời gian.
Nếu bạn định tìm hiểu lại kỷ nguyên của các “Doom clone”, hãy bắt đầu với những cái tên này. Chúng không chỉ là những bản sao đơn thuần — hãy gọi chúng là… những người bà con “huyết thống”. Những huyền thoại theo cách riêng của mình.
